Profil Dominujący – Jak rozpoznać swój najlepszy sposób uczenia się?

Profil Dominujący – Jak rozpoznać swój najlepszy sposób uczenia się?

Profil Dominujący – Jak rozpoznać swój najlepszy sposób uczenia się? 1200 800 Jolanta Zbiegieni-Kubacka – Pedagog, Kinezjolog

Opracowała  Jolanta Zbiegieni-Kubacka

         Uczenie się, myślenie, twórczość i inteligencja to procesy nie tylko mózgu, ale całego ciała. Wrażenia, ruchy, emocje i integrujące funkcje mózgu tkwią w naszym ciele. Ludzkie wartości kojarzone z umysłem nie mogą nigdy zaistnieć w oderwaniu od ciała.

         Procesy myślenia i uczenia się odbywają się nie tylko w głowie. Wręcz przeciwnie, ciało gra integralną rolę w całej naszej aktywności intelektualnej , od najwcześniejszych ruchów aż do wieku starości. To zmysły naszego ciała karmią mózg informacjami z otoczenia, które są potrzebne do zrozumienia świata i z których korzysta się, aby stworzyć nowe możliwości. To właśnie ruch, w miarę jak staje się bardziej skomplikowany, wyraża wiedzę i zwiększa możliwości poznawcze. Jest to wniosek, które naukowe badania neurologiczne potwierdzają coraz bogatszymi szczegółami.

         Powinniśmy zyskać większą świadomość roli ciała w uczeniu się, tym bardziej, że jest ona coraz dobitniej potwierdzana i wyjaśniana badaniami naukowymi. 

         Od wczesnego niemowlęctwa poprzez całe życie ruch fizyczny odgrywa bardzo ważną rolę w tworzeniu sieci komórek nerwowych, które faktycznie stanowią istotę  uczenia się. Wrażenia odbierane przez nasze oczy, uszy, nos, język skórę i proprioreceptory stanowią podstawę wiedzy. Poprzez zbieranie wrażeń, które informują nas o świecie i o nas samych, ciało staje się pośrednikiem uczenia się.

         Nasz pogląd na rolę procesów emocjonalnych zmienia się zgodnie z najnowszymi naukowymi badaniami neurologicznymi. To, co się wyłania, to nowy obraz emocji – emocja jako układ  ciało-umysł, który dostarcza istotnych informacji dla procesu racjonalnego myślenia. Niezależnie jak abstrakcyjne może wydawać się nam nasze myślenie, może ono być zamanifestowane jedynie poprzez użycie mięśni ciała – mówienie, pisanie, tworzenie muzyki, kalkulowanie itd.

         Od kilkunastu lat korzystam z wiedzy, jaką zdobyłam na kursie Kinezjologia Edukacyjna. Jako kinezjolog chcę pomóc dzieciom ze specyficznymi trudnościami edukacyjnymi. Uzyskałam narzędzie, dzięki któremu określam najlepszy sposób uczenia się dziecka, określając jego profil dominujący.

Czym jest Kinezjologia Edukacyjna? Krótka historia:

Kinezjologia (gr. kinesis – poruszać się i logos – uczyć się) jest gałęzią nauki zajmującą się ruchem. W ponad 80 krajach Kinezjologia Edukacyjna jest uznawana za metodę wspierającą między innymi proces uczenia się, wzrost inteligencji, pamięć. W 1994 roku Narodowa Fundacja Uczenia w USA zatwierdziła program Kinezjologii Edukacyjnej jako jedną z czołowych technologii dla „uczącego się społeczeństwa XXI wieku”. Kinezjologia Edukacyjna została również zatwierdzona przez Międzynarodową Fundację Kinezjologii Edukacyjnej (USA), oraz Międzynarodowy College Kinezjologii ze Szwajcarii. Metoda jest na tyle dobra i skuteczna, że wdrażają ją w swych systemach edukacyjnych nawet najbardziej zaawansowane technologicznie państwa jak Japonia, gdzie uważana jest za cud nauki umożliwiający wspieranie geniuszu u dzieci wybitnie zdolnych i utalentowanych, a nie tylko za metodę terapii dla dzieci mających problemy z nauką.

Dr Paul Dennison (amerykański pedagog) opracował metodę mającą na celu zintegrowanie pracy mózgu. Jak wiemy mózg jest narządem symetrycznym, a każda półkula ma inne zadania. Prawa półkula mózgu jest odpowiedzialna za uczucia, uczenie się, percepcję przestrzeni, pamięć długotrwałą… Lewa półkula mózgowa  odpowiada za: myśli, analizę, widzenie szczegółów, kontrolę nad słowem.  Dzięki harmonijnej współpracy obu półkul dzieci z łatwością przyswajają sobie nową wiedzę i umiejętności. Jeśli natomiast występuje brak równowagi między pracą obu półkul powstają wówczas różnego rodzaju zakłócenia. Uczeń może mieć wtedy problemy w nauce czytania i pisania, a nawet z wyrażaniem własnych emocji.

Powstałe zaburzenia można zlikwidować poprzez ruch.  Dennison proponuje ćwiczenia, które prowadza do integracji obu półkul mózgu , czego efektem może być np.: płynne czytanie lub poprawa koncentracji.  Skierowana jest do wszystkich osób zainteresowanych rozwojem potencjału fizycznego i umysłowego niezależnie od wieku i zawodu.

Kinezjologia edukacyjna metoda integracji sensorycznej. Integracja sensoryczna, to proces dzięki któremu mózg otrzymuje informacje ze wszystkich zmysłów, segreguje je, rozpoznaje. Informacje do mózgu docierają ze zmysłu wzroku, słuchu, dotyku, propriocepcji (zmysłu czucia głębokiego – czucia siebie samego).

Integracja sensoryczna obejmuje rejestrację i przetwarzanie bodźców głównie w obrębie trzech podstawowych systemów sensorycznych:

–      przedsionkowego (znajduje się w uchu wewnętrznym; kształtuje relacje posturalne, relacje z siłą przyciągania ziemskiego, dostarcza informacji na temat siły grawitacji i ruchu),

–    propriocepcyjnego (zlokalizowany w mięśniach, ścięgnach, torebkach   stawowych, więzadłach; pełni rolę informatora dostarczającego informację o pozycji ciała oraz jego ruchach),

–    dotykowego (receptory znajdują się w skórze na całym ciele, dzięki niemu dziecko odbiera wrażenie lekkiego i głębokiego dotyku,   ucisku, wibracji, ciepła, zimna i bólu).

W modelu Rozwoju  Integracji Sensorycznej wyróżnia się cztery stadia:

  1.  Rozwój percepcji czuciowej, propriocepcyjnej, przedsionkowej; reakcji równoważnych, integracji pierwotnych odruchów nerwowych ;
  2.   Kształtowanie się schematu własnego ciała, zdolności planowania ruchu   w obrębie dużej motoryki; kinestezji, integracji obu stron ciała w działaniu; podstawy percepcji wzrokowej i słuchowej;
  3.  Rozwój precyzyjnych ruchów rąk; lateralizacji; zdolności różnicowania stron ciała; koordynacji wzrokowo-ruchowej; percepcji przestrzeni i głębi;
  4. Dokonuje się specjalizacja pracy półkul mózgowych; opanowanie umiejętności czytania, pisania, liczenia; rozwija się zdolność abstrahowania i uogólniania- tworzenia pojęć. Dziecko nabywa kompetencji do zachowania się w sposób społecznie akceptowany.

Integracje sensoryczną realizuje się między innymi  poprzez ćwiczenia z zakresu kinezjologii edukacyjnej – „Gimnastyki Mózgu” wg Dennisonów.

Ćwiczenia korekcyjne podzielono na cztery grupy:

  1. Ćwiczenia lateralne w efekcie ułatwiające uczenie się czytania i pisania, poprawiające koordynację całego ciała, pozytywnie wpływają na proces lateralizacji
  1. Ćwiczenia rozciągające i wydłużające mięśnie minimalizujące wpływ stresu, tym samym poprawiające koncentrację uwagi.
  1. Ćwiczenia energetyzujące ciało, czyli zapewniające odpowiednią szybkość impulsów nerwowych przesyłanych między komórkami nerwowymi.
  2.  Ćwiczenia pogłębiające, które np. wyciszają emocje.

Czym jest integracja sensoryczna i dlaczego jest tak ważna w rozwoju dziecka?

         Jeszcze do niedawna mało kto słyszał o integracji sensorycznej, choć jej podstawy zostały stworzone w latach siedemdziesiątych dwudziestego wieku.

Każdego dnia odbieramy tysiące wiadomości kodowanych przez wzrok, słuch, dotyk, węch i smak.  Docierają do naszego mózgu, a tam są przetwarzane w taki sposób, by zostać odpowiednio wykorzystane, np. do planowania ruchu, uczenia się czy emocji.

         Niekiedy zdarza się, że u dziecka rozpoznaje się zaburzenia integracji sensorycznej. Na ich pojawienie wpływ mają między innymi takie czynniki jak przedwczesny poród, niska waga urodzeniowa, stres dziecka związany z porodem (cesarskie cięcie)…

          Podczas ich przebiegu mózg dziecka nie potrafi odpowiednio przetwarzać bodźców zmysłowych . Maluch może być nadmiernie ruchliwy lub mieć kłopoty z koncentracją. Z czasem problemy te się pogłębiają, co w szkole może skutkować kłopotami z nauką czytania, pisania i liczenia. 

Terapia integracji sensorycznej może być pomocna w poprawie mechanizmów uczenia się. Ponieważ mechanizmy o których mowa rozwijają się na długo zanim dziecko pójdzie do szkoły może być również metodą wczesnej interwencji. Oczywiście terapia integracji sensorycznej nie zastąpi terapii pedagogicznej szczególnie u starszych dzieci (9 i więcej lat), ale może ja wspierać i przyśpieszać postępy. Jednak by była skuteczna musi nastąpić po wcześniejszych kompleksowych badaniach, rozpoznaniu typu zaburzeń i opracowaniu programu terapii właściwego dla konkretnego dziecka (zindywidualizowanego).

         Otaczamy się ogromną różnorodnością istot ludzkich, co stanowi, że jesteśmy wyjątkowi, kłopotliwy, interesujący, wprawiający w zachwyt, frustrację…ale będący tajemnicą.

         Pedagodzy i psycholodzy dużo czasu i pracy poświęcili, aby nas lepiej zrozumieć. Różne systemy, a mnie bliska teoria Inteligencji Wielorakich Howarda Gardnera, są użyteczne w ogólnym opisywaniu ludzkiej natury i stylów uczenia.

         Zrozumienie stylów uczenia tzw profil dominacji jest rozwiązaniem dla  wielu zachowań i reakcji. Tą metodę zapoczątkował dr Poul Denison ze swoją żoną Gail.

         Profile dominacji opisane przez nich przedstawiają lateralną dominację oczu, uszu i rąk w relacji z dominującą półkulą mózgu.

         Te modele dominacji lateralnej bardzo wpływają  na sposób przetwarzania informacji, a w konsekwencji na styl uczenia się, jaki każdy z nas preferuje.

         Metoda ta jest bardzo pomocna szczególnie uczniom ze specyficznymi problemami w nauce, ale również dorosłym chcącym zrozumieć czy rozwiązać pewne problemy. Zapoznanie się ze swoim profilem dominacji pozwala zrozumieć dlaczego występują, albo występowały takie, a nie inne problemy. Otrzymujemy wiedzę, na co w przyszłości powinniśmy zwrócić uwagę oraz otrzymujemy instrukcję jakie ćwiczenia z Gimnastyki Mózgu powinniśmy wykonywać. Bardzo skuteczne narzędzie, na które potrzebujemy niedużo  czasu w ciągu dnia, aby je stosować.          

         Profile dominacji informują nas jakie zmysły dominują u nas w momencie stresu, czy uczenia się czegoś nowego. Niestety stres w dużej mierze przeszkadza nam w przyswajaniu wiedzy, nie wykorzystujemy wtedy wszystkich swoich możliwości, dodatkowo stres utrudnia komunikację. Wzorce  dominacji lateralnej mają daleko idący wpływ na nasze zachowanie, począwszy od tego jak oddziałujemy na siebie w naszych związkach, ale również jak pracujemy w nowych lub stresujących sytuacjach.

         Nauczyciele oczekują, realizując programy nauczania, żeby uczniowie uczyli się w określony sposób , jednak uczniowie preferujący inny styl uczenia się niż sugeruje im szkoła, spostrzegani są jako mało zdolni lub leniwi. Nikt nie myśli o nich jako o osobach uczących się inaczej.

         Profile dominacji dały również rodzicom i nauczycielom, świadomym przyczyn problemów, zrozumienie tego, jak podejść do każdego dziecka i uszanować styl jego uczenia się.

Co to są profile dominacji?

         Mamy 32 różne profile dominacji, , aby dowiedzieć się, jakim posługuje się dziecko,określamy, która półkula jest dominująca oraz które oko, ucho, ręka i noga. Dominacja lateralna jest dla każdego człowieka wrodzona. Przez sposób  przekazywania informacji przez zmysły, oddziałuje na ciało i umysł. Nasz wrodzony profil dominacji będzie zawsze, przez całe życie wpływał na nasze zachowanie, szczególnie kiedy uczymy się czegoś nowego lub kiedy jesteśmy pod wpływem stresu.

         Nasz mózg składa się z dwóch półkul, które połączone są ze sobą za pomocą zwojów włókien nerwowych, zwanych ciałem modzelowatym. Każda z półkul spełnia inną rolę, jednak ich integracja jest niezbędna do całościowego, zintegrowanego myślenia. Mózg choć tak zdumiewający, nie jest samowystarczalny. Potrzebuje informacji tych nieprzetworzonych, one płyną od  części ciała. Jest to tzw. układ sensoryczny, to dzięki niemu, narządom zmysłów (oczom, uszom, rękom i nogom) mózg otrzymuje wrażenia ze świata zewnętrznego. Wszystkie narządy zmysłów są ważnymi „uczestnikami”procesu uczenia się. Jednak ważna jest informacja, że wolimy posługiwać się bardziej jedną ręką niż drugą, ten wybór dotyczy też nogi, ucha i oka. Kiedy sygnał dociera do mózgu, wtedy też „wolimy” jedna półkulę niż drugą.

         Tendencja do preferowania jednej ze stron nazywa się dominacją lateralną. Półkula gestalt (najczęściej prawa) przetwarza informacje w sposób kontekstowy, od całości do szczegółów , dzięki tej półkuli rozpoznajemy świat  przez obrazy, rytm, emocje i intuicję. Półkula ta kierując rozumowaniem, pozwala nam rozpoznawać język przez obraz, uczucia  i dialekt językowy. Często określamy ją jako twórczy mózg ponieważ daje nam spontaniczność i ciekawość. Osoby o dominacji gestalt nie są wzmacniane systemem współczesnego nauczania.

         Półkula logiczna ( najczęściej lewa) przetwarza informacje w sposób linearny, od szczegółu do całości. Dzięki tej półkuli rozpoznajemy elementy języka (alfabet, słowa, składnię, literowanie) bywa ona określana półkulą językową. Dzięki niej radzimy sobie także z liczbami i preferujemy techniki stopniowego uczenia się nowej umiejętności. Osoby z dominacją półkuli logicznej są pozytywnie wzmacniane przez system edukacji, zorientowanej na język  i analizę.

Najlepiej jeżeli mamy dostęp  do obu półkul mózgu równocześnie. To można uzyskać podczas korzystania z ćwiczeń Gimnastyki Mózgu.

Jak reagujemy w stresie?

         Oprócz tego, że półkule funkcjonują w inny sposób, każda z nich zawiaduje przeciwną stroną ciała. Wszystkie funkcje sensoryczno-motoryczne po prawej stronie ciała są kontrolowane przez lewą półkulę. Prawe ucho komunikuje się z lewą półkulą, a lewe ucho z prawą. Lewa ręka przesyła informacje do prawej półkuli i jest przez nią kontrolowana, a prawa ręka wysyła i odbiera sygnały z lewej półkuli. Biorąc pod uwagę tendencję mózgu do dominacji półkul, łatwo jest wytłumaczyć dlaczego preferujemy te funkcje sensoryczno-motoryczne, które są wspierane  przez szczególne wzorce dominacji lateralnej. Informacje przechodzące przez dominujące oko, ucho, które znajduje się po przeciwnej stronie ciała niż dominująca półkula szybciej docierają do mózgu w sytuacji stresu. Jeżeli nasza dominująca półkula mózgowa jest po lewej stronie, a nasze dominujące oko  po prawej stronie, wtedy mamy łatwość wzrokowego zapamiętywania informacji, nawet w stresującej sytuacji. Uczenie się za pomocą wzroku będą preferować osoby, u których dominujące oko jest po przeciwnej stronie niż półkula mózgowa. Dlatego nazywamy ich wzrokowcami.

         W trakcie uczenia się czegoś nowego lub pod wpływem stresu niedominująca półkula mózgu na skłonność do zmniejszania swojego funkcjonowania (wyłącza się) dając dominującej półkuli możliwość „przejęcia pałeczki”. Ten stan ograniczania funkcjonowania jednej z półkul nazywa się stanem homolateralnym (jednostronnym).

Natomiast stan kiedy obie półkule pracują razem jest stanem zintegrowania, jest  kluczem do wyższego rozumowania i kreatywności.

Wpływ przetwarzania jednostronnego.

         Kiedy mamy do czynienia z profilem dominacji zablokowanym dostęp do informacji przychodzących przez dominujące oko, ucho znajdujące się po tej samej stronie co dominująca półkula mózgowa  jest utrudniony.

         Przykład profilu zablokowanego jest wtedy, gdy dominujące zmysły (oko, ucho, ręka i noga) leżą po tej samej stronie co dominująca półkula mózgowa, bo wszystkie elementy biorące udział w procesie uczenia się nie mają dostępu do półkuli leżącej po drugiej stronie mózgu, brak wsparcia.  W stresie osoba z takim profilem nie ma dostępu do informacji słuchowych i wzrokowych, ma trudności w płynnym poruszaniu się i komunikowaniu się ze sobą i innymi. Proces uczenia się jest zdominowany przez odbiór  całości obrazu, nie dostrzega szczegółów. Musi mieć chwilę spokoju na osobności, aby zaszły wewnętrzne procesy przekazywania informacji. W czasie stresu takie osoby z takim profilem mają trudności w wypowiadaniu się, słyszeniu czy widzeniu. Problemy te powiększają tylko stres tych osób, co pogłębia stan homolateralności. Jeżeli jednak osoba jest zrelaksowana, może dużo łatwiej uzyskać dostęp również do półkuli logicznej (zintegrowanie) niż osoby o innej konfiguracji dominacji półkuli gestalt.  Wynika to ze współpracy dominującej półkuli gestalt  z półkulą logiczną, do której  istnieje sensoryczno-motoryczny dostęp, dzięki  dominującej ręce, nodze, oku i uchu. Pozwala to na łatwe, zintegrowane posługiwanie się funkcjami obu półkul.